Ganimetlerin Beşte Biri (Hums):
IŞİD tarafından kullanılan en önemli finansal mekanizmalardan biri, savaş ganimetlerinin beşte birini kamu hazinesine tahsis etme anlamına gelen ve İslami bir kavram olan humsun dayatılmasıdır. Hanefi fıkhına göre ganimet, meşru bir İslami otoritenin liderliğinde ve Şeriat ilkelerine uygun olarak meşru savaş yoluyla elde edilen servet, mülk veya malları ifade eder.
IŞİD bu kavramı istismar etmekte ve grubun İslam’ın özünden çok uzak, aşırılıkçı, istihbarat destekli bir projeyi temsil ettiği yaygın olarak kabul edilmektedir. Dini meşruiyet kisvesi altında ortaya çıkması, gerçekte İslam’ın imajını kötülemek için stratejik bir manevradır. Bununla birlikte IŞİD’e bağlılık yemini eden gruplar ve bireyler, kendi tanımladıkları “ganimetlerinin” yüzde 20’sini grubun merkez hazinesine teslim etmek zorundadır.
Foreign Affairs’e göre IŞİD, operasyonları sırasında ele geçirdiği silahlar, değerli eşyalar ve hatta insanlar dahil her şeye sistematik olarak bu ilkeyi uygulamış ve bunu Kuran’daki Enfal Suresi’nin 41. ayetine atıfta bulunarak haklı çıkarmaya çalışmıştır.
Brookings Enstitüsü’nün bir raporu, IŞİD’in ganimet olarak gördüğü bu kategoriler ana hatlarıyla şöyle açıklanmıştır:
1. Nakit: Bankalardan, hükümet kurumlarından ve özel konutlardan yağmalanan para.
2. Silahlar ve Mühimmat: Askeri ve kolluk kuvvetlerinden ele geçirilen silah ve malzemeler.
3. Araçlar ve Ulaşım: El konulan tüm araçlar piyasa değerlerine göre değerlendirilip buna göre vergilendirilmiştir.
4. İşletmeler ve Ticari Mülkler: Mağazalar, depolar ve diğer varlıklar, özellikle IŞİD’in “mürted” olarak etiketlediği kişilere ait olanlar.
5. Erkekler ve Kadınlar: İnsanlar, birçok durumda ganimet olarak muamele gördüler.
IŞİD tüm bunları çarpık bir ekonomik ve politik araç haline getirerek savaşının yayılımını kolaylaştırdı, suç faaliyetlerini meşrulaştırdı ve kendine yeni üyeler çekti. Gönüllü uyum başarısız olduğunda ise grup, zorlamaya başvurdu.
Örneğin 2013’te Suriye’nin Deir ez-Zor eyaletinde yedi kadın, Salhiye bölgesinde antik eserlerden oluşan gizli bir bölge keşfetmişti. IŞİD komutanlarından Ebu Leys ise bunun 70.000 dolar değerinde olduğuna hükmetti ve yüzde 20’sini talep etti. Onların bu teklifi reddetmeleri üzerine grubun bu uygulamayı yürürlüğe koymak için rutin olarak gözdağı ve şiddet kullandığını göstererek, hisseyi zorla ele geçirmeye çalıştılar.
Hums Fonlarının Kullanımı:
IŞİD humstan elde edilen geliri operasyonları için kritik öneme sahip çeşitli sektörlere dağıttı. Foreign, Brookings Enstitüsü ve Chatham House’un analizlerine göre, birincil harcama alanları şunlardı:
1. Savaş Finansmanı
– Silah, mühimmat, patlayıcı ve askeri teçhizat tedariği.
– Lojistik, ulaşım ve operasyonel güvenliğin organizasyonu.
2. Savaşçı Maaşları
– Genellikle 300 ila 400 dolar arasında değişen savaşçılar için aylık maaşlar.
– Yaralı savaşçılar ve öldürülenlerin aileleri için ek tazminat.
3. Propaganda Operasyonları
– Videolar, dergiler ve çevrimiçi kampanyalar dahil olmak üzere medya içeriği üretimi.
– İslam’ın sahte imajının yayılması.
4. İdari Giderler
– Vergilendirme, güvenlik ve istihbarat gibi dahili departmanların finansmanı.
– IŞİD tarafından yönetilen ofislerin, idari merkezlerin ve sözde hükümet yapılarının bakımı.
5. Yargı ve Dini Polislik
– El-Hisbah (dini polis/güvenlik gücü) birimlerinin finansmanı.
– Hakimler, müftüler ve mahkeme personeli için maaşlar ve masraflar.
6. Sosyal Hizmetler
– Yiyecek dağıtımı, tıbbi hizmetlerin sağlanması ve yetimlere bakım.
– Bu hizmetler ayrıca IŞİD’i devlet benzeri bir varlık olarak tasvir ederek propaganda amaçlarına da hizmet etti.
7. Altyapı Bakımı
– İşgal altındaki topraklarda yolların onarımı ve temizliği.
– Elektrik ve su altyapısına -sınırlı- erişim.
8. Casusluk ve Güvenlik Ağları
– İç casuslara, muhbirlere ve istihbarat operasyonlarına destek.
9. Eğitim ve İdeolojik Telkin
– Kontrolleri altındaki okullarda ve dini kurumlarda aşırılıkçı anlatıların teşvik edilmesi.
10. Esir Alma ve Fidye Operasyonları
– Gözaltı tesislerinin yönetimi ve mali kazanç için rehine pazarlıkları.
Hums’un Etkileri ve Sonuçları:
Hums’un kurumsallaştırılmasının IŞİD’in mali ve operasyonel kapasiteleri için geniş kapsamlı sonuçları olmuştur:
1. Mali Özerklik ve Süreklilik
Hums, örgüte istikrarlı ve sürdürülebilir bir gelir kaynağı sağlamış ve dış bağışçılara olan bağımlılığı azaltmıştı.
2. Devlet Benzeri İdari Yapı
IŞİD, ganimetlerin toplanmasını ve yönetilmesini denetlemek için Divan el-Ganâim ve Divan el-Mâl gibi uzmanlaşmış bürolar kurdu ve devlet olma iddiasını güçlendirdi.
3. İşe Alma Teşvikleri
Savaşçılar, ganimetlerin yalnızca beşte birinin “devlete” ait olduğu, geri kalanının ise kendilerine ait olduğu vaadiyle cesaretlendirildi. Bu; birçok yoksul, işsiz veya ideolojik olarak yönlendirilen bireyi cezbetti.
4. Propaganda ve Dini Gerekçelendirme
Grup, hums uygulamasını İslami hükümlerin sadık bir şekilde uygulanması olarak tasvir etti ve meşruiyet kazanmak için suçlarını dini terminolojinin arkasına gizledi.
5. Sistematik Hırsızlık ve Gasp
IŞİD hums bahanesiyle istediği zaman mallara el koydu, yerel ekonomileri mahvetti, korku aşıladı ve kanunsuzluğu sürdürdü.
6. Yaptırımlara Karşı Dayanıklılık
Hums ağırlıklı olarak nakit veya fiziksel mallar olarak toplandığından, küresel mali yaptırımların IŞİD’in iç ekonomisini bozmada sınırlı bir etkisi oldu.