IŞİD olarak bilinen grup, Orta Doğu’daki krizlerin ve istikrarsızlığın kalbinden ortaya çıkan aşırılıkçı ve şiddet yanlısı bir örgüttür. Başlangıçta Irak’ta ortaya çıkan bu örgüt, merkezi hükümetin zayıflıklarını, siyasi bölünmeleri ve dini ve etnik çatışmaları istismar ederek hızla gelişmiş ve geniş topraklar ele geçirdi.
Ancak bu örgütün hırs ve arzusu Irak ile sınırlı değildi. Grup, faaliyetlerini derhal Suriye’ye ve ardından diğer bölgelere, özellikle Afganistan ve Orta Asya’ya genişletti.
IŞİD’in Afganistan’da ortaya çıkması durumu daha da karmaşık hale getirdi. Cumhuriyetçi hükümet ve yabancı müttefikleri arasında IŞİD, zayıf güvenlik koşullarından, iç zorluklardan ve bölgesel gerginliklerden yararlanarak bir dayanak noktası oluşturmaya çalıştı. İntihar saldırıları, toplu katliamlar ve terör eylemleri gibi acımasız taktikler kullanan IŞİD, Afganistan’da varlığını kanıtlamaya çalıştı ancak sonunda başarısızlıkla karşılaştı.
İslam Emirliği’nin iktidara geri dönmesiyle IŞİD ilerlemek yerine iyiden iyiye zayıfladı. IŞİD’in yeniden ortaya çıkma girişimi hızla ezildi ve tüm planları engellendi. Sonuç olarak IŞİD, yalnızca destekçilerini yatıştırmak için zaman zaman yıkıcı faaliyetlerde bulunarak komşu ülkelere çekilmek zorunda kaldı.
Irak ve Şam İslam Devleti’nin yükselişi, modern dünyanın en büyük güvenlik ve sosyal zorluklarından biriydi. Grup başlangıçta Irak’ta siyasi, dini ve sosyal boşlukları istismar ederek güç kazandı ve daha sonra gizli istihbarat güçlerinin yardımıyla nüfuzunu Afganistan’a yaymaya çalıştı.
Ancak IŞİD, Irak’taki yükselişini kolaylaştıran faktörler ile önemli bir yenilgiyle karşılaştığı Afganistan’daki faktörler arasındaki çarpıcı farklılıkları hafife aldı. Burada, iki ulus arasındaki temel farklılıkları vurgulayıp karşılaştıracağız:
1. Merkezi Hükümetlerdeki Ayrımlar
Irak’ta, güçlü bir merkezi hükümetin olmaması, IŞİD’in yükselişinin arkasındaki birincil faktördü. Baas rejiminin düşüşü ve Saddam Hüseyin’in devrilmesinin ardından Irak hükümeti son derece kırılgan hale geldi. Gruplar arasındaki yoğun siyasi anlaşmazlıklar ve yaygın yolsuzluk, IŞİD’in çeşitli bölgelere kolayca sızması için elverişli bir ortam oluşturdu.
Irak hükümetinin zayıflığı o kadar belirgindi ki, IŞİD’in Musul’u ele geçirdiği 2014 yılında hükümet güçleri ciddi bir direniş bile gösteremedi.
Afganistan’da ise ABD destekli önceki hükümetinin çöküşü ve İslam Emirliği’nin iktidara geri dönmesinin ardından güçlü bir merkezi hükümet kuruldu. Bu hükümet, ülkeyi çeşitli krizler ortasında birliğe yönlendirdi ve IŞİD dahil tüm düşmanlarını ortadan kaldırdı. İslam Emirliği, gerilla savaşındaki uzun deneyiminden yararlanarak farklı bölgeler üzerinde kontrolü sürdürme yeteneğini gösterdi ve iç parçalanmadan kaçındı.
2. Etnik ve İdeolojik Yapılardaki Farklılıklar
Irak’ta, özellikle ABD işgalinden sonra Şii ve Sünni topluluklar arasındaki derin bölünmeler, Sünnilerin hoşnutsuzluğuna yol açmıştı. IŞİD ise kendisini Sünnilerin savunucusu olarak konumlandırarak bu memnuniyetsizliği istismar etti.
Buna karşılık Afganistan’da bu tür dini bölünmeler yoktu. Nüfusun çoğunluğu Sünni Müslümandır ve azınlık gruplarına dini özgürlükler tanınmıştır. Afganistan’ın toplumsal yapısı, IŞİD’in bölgede önemli bir etki kazanmasını engelleyen İslam kardeşliğine dayanmaktadır.
3. Finansal Kaynaklara Erişim
IŞİD, petrol sahalarını kontrol ederek Irak’ta önemli finansal kaynaklar elde etti. Irak, dünyanın en büyük petrol üreten ülkelerinden biridir ve IŞİD, 2014 ila 2016 yılları arasında Musul ve Kerkük gibi ele geçirdiği bölgelerden yasadışı petrol satışı yoluyla önemli gelir elde etti.
Ancak Afganistan’da IŞİD böyle büyük finansal kaynaklar bulamadı. Fon eksikliği, grubun ülkedeki en büyük zorluklarından biri haline geldi.
4. Medya ve Propaganda Gücündeki Farklılıklar
IŞİD, Irak’ta profesyonel propaganda kampanyaları aracılığıyla uluslararası destekçileri başarıyla çekti. Grup, gücünü ve çekiciliğini tasvir etmek için yüksek kaliteli medya içeriği ve filmler üretti.
Afganistan’da, bazı ücretli medya kuruluşları IŞİD’i desteklese de, grubun medya erişimi ciddi şekilde sınırlıydı.
Neticede IŞİD’in Irak’taki gücü ülkenin siyasi ve sosyal koşullarından kaynaklanıyordu. Ama bu koşullar Afganistan’da önemli ölçüde farklılık gösteriyordu. İslam Emirliği’nin IŞİD’e karşı mücadelesi, ülkede dini bölünmelerin olmaması ve grubun mali kısıtlamaları, IŞİD’in Afganistan’daki etkisini kısıtladı.